Αδιαμφισβήτητα, η προδοσία του Αλκιβιάδη προς την Αθήνα είναι γνωστή σε όλους. Θα ήταν ωστόσο ωφέλιμο να αναρωτηθεί κανείς ποιοι ήταν οι λόγοι που εξώθησαν τον Αθηναίο στρατηγό στην προδοτική του κίνηση. Ήταν δημοφιλής στην Αθήνα, ολυμπιονίκης, θαυμαστός για την ομορφιά και τη δύναμή του. Έπεισε τους Αθηναίους για τη σημασία υλοποίησης μιας εκστρατείας στις Συρακούσες με σκοπό να βοηθήσουν την συμμαχική πόλη Εγέστα, εναντίον του Σελινούντα, συμμαχικής πόλης των Πελοποννησίων, ενώ είχε υπογραφεί το 421 π.Χ. η Νικίειος ειρήνη με τριακονταετή διάρκεια μεταξύ των δύο αντιπάλων. Απέναντί του είχε τον ισχυρό και προσγειωμένο λόγο του Νικία, ο οποίος, διορατικότερος και σοφότερος μπορούσε εκ των προτέρων να δει ότι το εγχείρημα δε θα είχε καλή κατάληξη. Ο πύρινος λόγος του Αλκιβιάδη έπεισε παρόλα αυτά τους Αθηναίους και ο εμφύλιος σπαραγμός αναζωπυρώθηκε. Ποιο ήταν, συνεπώς, το παρασκήνιο και όλη η υποστήριξη προς τον Αλκιβιάδη μεταστράφηκε πλήρως; Για ποιο λόγο ο Αθηναίος στρατηγός συνεργάστηκε με τον εχθρό της πόλης του;
Ο ακρωτηριασμός των ερμαϊκών στηλών
Κατά τη διάρκεια των προετοιμασιών για την εκστρατεία στη Σικελία, οι κεφαλές από τις ερμαϊκές στήλες βρέθηκαν ακρωτηριασμένες. Κανείς δε γνώριζε τους ενόχους, ωστόσο είχε προκηρυχθεί μεγάλη αμοιβή για όποιον τους έβρισκε. Οι Αθηναίοι εξέλαβαν την ειδεχθή αυτή πράξη ως κακό οιωνό. Ο φόβος τους ήταν διττός: μήπως ήταν προμήνυμα αποτυχίας για την εκστρατεία, ή προάγγελμα πραξικοπήματος που θα ανέτρεπε τη δημοκρατία. Στο δεύτερο φόβο βρήκαν οι πολιτικοί αντίπαλοι του Αλκιβιάδη το ιδανικό έρεισμα για να τον συκοφαντήσουν. Διάφοροι μέτοικοι και υπηρέτες κατήγγειλαν ότι έχουν δει κάποιους μεθυσμένους νεαρούς να ακρωτηριάζουν, όχι συγκεκριμένα τους Ερμές, αλλά άλλα αγάλματα. Αποκάλυψαν επίσης, ότι σε ορισμένα σπίτια πραγματοποιούνταν παρωδίες των Ελευσινίων Μυστηρίων. Στις κατηγορίες αυτές κατονόμασαν, μεταξύ άλλων, και τον Αλκιβιάδη. Όσοι ισχυροί παράγοντες της Αθήνας θεωρούσαν τον Αλκιβιάδη ως εμπόδιο στην αναρρίχηση τους στην ηγεσία της δημοκρατικής μερίδας εκμεταλλεύτηκαν την κατηγορία.
Το πολιτικό παρασκήνιο
Μαθαίνοντας τις κατηγορίες εναντίον του, ο Αλκιβιάδης πρότεινε να δικαστεί όσο βρισκόταν στην Αθήνα, προτού ξεκινήσει για την εκστρατεία. Δήλωσε ότι θα δεχόταν την τιμωρία του αν κρινόταν ένοχος. Αν όμως αθωωνόταν, θα παρέμενε στρατηγός. Επειδή οι κατήγοροί του φοβούνταν το χάρισμα της ευγλωττίας που τον διέκρινε, την δημοτικότητά του στον λαό και την πιθανή υποστήριξη του στρατού προς το μέρος του, προτίμησαν να μην κινηθούν άμεσα. Απέρριψαν την πρόταση του Αλκιβιάδη και ζήτησαν να μην υπάρξει βιασύνη προς αυτή την κατεύθυνση. Επιστράτευαν μάλιστα δικούς τους ρήτορες να υποστηρίζουν ότι έπρεπε να φύγει άμεσα και να μην παρεμποδίσει την εκκίνηση του στόλου. Η επιδίωξή των κατηγόρων του ήταν να τον διαβάλλουν για όσο διάστημα θα ήταν απών, στρέφοντας την κοινή γνώμη εναντίον του, στόχο τον οποίο θα πετύχαιναν πιο εύκολα, αν ο Αλκιβιάδης δε βρισκόταν στην Αθήνα ώστε να αντικρούσει τις κατηγορίες. Θα πετύχαιναν με τον τρόπο αυτό να αμαυρώσουν εντελώς τη φήμη του στην Αθήνα.
Το τέχνασμα των κρατουμένων
Οι έρευνες για τους υπαίτιους του ακρωτηριασμού των ερμαϊκών στηλών συνεχίζονταν. Σύμφωνα με τον Θουκυδίδη το ποιόν των πληροφοριοδοτών δεν ελεγχόταν, με αποτέλεσμα τη σύλληψη πολλών ευυπόληπτων πολιτών. Η τυραννίδα ήταν τόσο μισητό πολίτευμα στους Αθηναίους από την εποχή των Πεισιστρατιδών, που κάθε πιθανή προσπάθεια εγκαθίδρυσης τυραννικού καθεστώτος έπρεπε πάση θυσία να αντιμετωπιστεί με δραστικά μέτρα. Τα πνεύματα οξύνονταν με το πέρασμα των ημερών και οι συλλήψεις αυξάνονταν. Τότε ένας κρατούμενος σκέφτηκε ένα σχέδιο ώστε η πόλη να εξέλθει από αυτή τη φάση του αναβρασμού. Έπεισε έναν συγκρατούμενό του να ομολογήσει ότι ο ίδιος και όσοι θα κατονόμαζε ευθύνονταν για το περιστατικό με τις ερμαϊκές στήλες, αν και ήταν αθώος. Στον ίδιο θα δινόταν χάρη για την παραδοχή του, ενώ οι υπόλοιποι ένοχοι θα εκτελούνταν. Όσοι δε θα κρίνονταν ένοχοι θα αθωώνονταν. Το σχέδιο πέτυχε. Ο κρατούμενος ομολόγησε το έγκλημά του, ασχέτως που δεν το είχε διαπράξει πράγματι, και όσοι με τυχαίο τρόπο κατονόμασε εκτελέστηκαν, ενώ οι υπόλοιποι ελευθερώθηκαν. Η Αθήνα αγαλλίασε με την τιμωρία των ενόχων και οι συλλήψεις σταμάτησαν.
Η αμαύρωση της φήμης του Αλκιβιάδη
Ως την επιστροφή του Αλκιβιάδη οι Αθηναίοι είχαν ήδη καταστεί αρνητικά διακείμενοι εναντίον του και πίστευαν ότι πραγματικά σκόπευε να ανατρέψει τη δημοκρατία. Η προπαγάνδα των αντιπάλων του βρήκε πρόσφορο έδαφος στις ανησυχίες των Αθηναίων για τη διαφύλαξη του πολιτεύματός τους. Μία ατυχής για τον Αλκιβιάδη συγκυρία ήταν η παρερμηνεία από τους Αθηναίους της συνάντησης ενός τμήματος της στρατιωτικής δύναμης των Λακεδαιμονίων με τους Βοιωτούς στον Ισθμό. Οι συμπολίτες του Αλκιβιάδη νόμισαν ότι οι Λακεδαιμόνιοι με δική του εντολή προέβησαν σε αυτή την κίνηση, και ότι αν δεν έπιαναν τους υπαιτίους για τις ερμαϊκές στήλες, η πόλη θα είχε παραδοθεί στους εχθρούς με προδοσία. Την ίδια περίοδο οι φίλοι του Αλκιβιάδη στο Άργος κατηγορήθηκαν ότι συμμετείχαν στο σχέδιο για την ανατροπή του πολιτεύματος και συνελήφθησαν για να θανατωθούν. Ο κλοιός στένευε επικίνδυνα για τον Αλκιβιάδη. Η ανάκλησή του, ένα γεγονός που ο ίδιος προσπάθησε τόσο πολύ να αποτρέψει, διαδραμάτισε καθοριστικό ρόλο στις μετέπειτα εξελίξεις και καθόρισε αποφασιστικά την τύχη της Αθήνας στη Σικελική εκστρατεία.
Η διαφυγή του Αλκιβιάδη στη Σπάρτη
Ο Αλκιβιάδης πληροφορήθηκε ότι η περιουσία του είχε δημευθεί, αλλά και ο ίδιος καταδικάστηκε σε θάνατο. Οι Ευμολπίδες ιερείς τον αναθεμάτισαν και το ανάθεμα χαράχθηκε σε λίθινη στήλη που τοποθετήθηκε σε κεντρικό σημείο της πόλης. Όταν πληροφορήθηκε αυτές τις εξελίξεις έκρινε ότι πλέον η επιστροφή του δε θα είχε κανένα όφελος, αλλά θα χρειαζόταν να αντιμετωπίσει τους πολιτικούς του αντιπάλους με διαφορετικό τρόπο. Κατέφυγε στη Σπάρτη, όπου συνήθιζε να διακηρύσσει ότι δε διεξήγαγε πόλεμο κατά της Αθήνας αλλά συγκεκριμένα εναντίον των εχθρών του. Ο Αλκιβιάδης θεωρούσε ότι οι πολιτικοί του αντίπαλοι ήταν και εχθροί της Αθήνας, εφόσον μάχονταν τον ίδιο που γνώριζαν ότι ωφελεί την πόλη.
Η επόμενη κίνηση
Η ρητορική δεινότητα του Αλκιβιάδη έπεισε τους Λακεδαιμονίους να συνάψουν συμμαχία με τους Πέρσες, ώστε να ναυπηγήσουν πολεμικά πλοία. Μία ακόμη πρότασή του ήταν να οχυρώσουν τη Δεκέλεια στην Αττική ώστε να ανακόψει τον ανεφοδιασμό των Αθηναίων. Η διαρκής παρουσία του βασιλιά Άγη στη Δεκέλεια καθιστούσε αδύνατη την καλλιέργεια της γης και ο ανεφοδιασμός πλέον πραγματοποιούταν μέσω θαλάσσης από την Εύβοια, γεγονός πολύ δαπανηρό για τους Αθηναίους. Οι Σπαρτιάτες υπό την καθοδήγηση του Αλκιβιάδη απέσπασαν την Ιωνία από τη Αθηναϊκή συμμαχία, αποδυναμώνοντάς την ακόμη περισσότερο. Ο Αλκιβιάδης με τις στρατηγικές αυτές κινήσεις του κατέστησε τη Σπάρτη πολύ ισχυρότερη της Αθήνας.
