Όταν ακούει κανείς για συγγραφείς που επιδίδονται στις ιστορίες τρόμου συνήθως ο νους του πηγαίνει στον «βασιλιά» Stephen King ή και στον Bram Stoker με τον Δράκουλα. Αξίζει όμως να γνωρίσουμε καλύτερα κι ακόμη έναν συγγραφέα που επιδόθηκε στη συγγραφή ιστοριών που τις χαρακτηρίζει ο τρόμος και το φανταστικό: τον Henry James.
Henry James: Ιδιαίτερος, εσωστρεφής και ιδιοφυής
Πολυδιαβασμένος και ευρηματικός, ο Henry James καλλιέργησε το ταλέντο του στη συγγραφή με μεγάλη προσήλωση. Γεννημένος στη Νέα Υόρκη το 1843, υπήρξε γόνος εύπορης και μορφωμένης οικογένειας. Από μικρή ηλικία ταξίδεψε πολύ μαθητεύοντας πλάι σε φημισμένους εκπαιδευτικούς. Έχοντας διευρύνει τους ορίζοντές του, μπορεί να γράφτηκε στη Νομική Σχολή του Harvard, ωστόσο προτίμησε να αφοσιωθεί στη μεγάλη του αγάπη: τη λογοτεχνία.
Καθώς περνούσαν τα χρόνια πέρασε από τη συγγραφή διηγημάτων και άρθρων για εφημερίδες στο μυθιστόρημα. Εδώ ξεδίπλωσε το ταλέντο του, ταξιδεύοντας παράλληλα σε ευρωπαϊκές πόλεις όπως το Παρίσι, η Βενετία, το Λονδίνο και το Σάσεξ αλλά και επισκεπτόμενος την Αμερική ανά διαστήματα. Όταν όμως ξέσπασε ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος, αναγκάστηκε να παραμείνει στην Αγγλία, όπου και έλαβε τελικά την αγγλική υπηκοότητα για να τιμήσει τη χώρα που τον φιλοξένησε για τόσα χρόνια αλλά και για να κριτικάρει την απροθυμία των Η.Π.Α. να πάρουν μέρος στον πόλεμο.
Ήταν Δεκέμβρης του 1915 όταν υπέστη εγκεφαλικό επεισόδιο και πέθανε στο Λονδίνο τρεις μήνες αργότερα. Το τέλος της βιολογικής ύπαρξής του όμως δε σήμανε και το τέλος του ονόματός του, αφού το πνεύμα του ζει και θα συνεχίσει να ζει μέσα από το πλούσιο λογοτεχνικό έργο του.
Εργογραφία
Η μελέτη του λογοτεχνικού έργου του Henry James φανερώνει το λογοτεχνικό εύρος αλλά και βάθος του συγγραφέα. Αρχικά βέβαια τα έργα του χαρακτήριζε μια πιο απλή δομή και συμβατικότητα στην αφήγηση, με τον συγγραφέα να πειραματίζεται. Τότε ήρθαν στο φως έργα όπως το Πορτρέτο μιας κυρίας (The Portrait of a Lady, 1881) καθώς και άλλα ειδύλλια, μαζί με μυθιστορήματα όπου ασκούσε κοινωνική κριτική (The Europeans, Washington Square, Confidence).
Αργότερα, ο James εκδίδει τις Βοστονέζες (The Bostonians, 1886) και την Πριγκίπισσα Καζαμασίμα (The Princess Casamassima, 1886), σαφώς επηρεασμένος από τους γάλλους συγγραφείς της γενιάς του (Ζολά, Γκονκούρ). Εντούτοις, εγκαταλείπει για ένα διάστημα το μυθιστόρημα και αφοσιώνεται στη συγγραφή θεατρικών έργων. Η προσπάθειά του όμως αυτή δε στέφεται από επιτυχία και ο συγγραφέας οδηγείται στην απόγνωση και την κατάθλιψη. Εντούτοις, όλα αυτά τα χρόνια δεν πηγαίνουν στην ουσία χαμένα, αφού τον οδηγούν στην τελευταία φάση της καριέρας του, οπότε και ενσωματώνει δραματικές τεχνικές στη φόρμα των μυθιστορημάτων του. Τότε είναι που πραγματοποιεί ξανά ταξίδια στην Ευρώπη και μένει για αρκετό καιρό στην Ιταλία, εκδίδοντας το μυθιστόρημα Οι φάκελοι του Άσπερν (The Aspern Papers, 1887).
Τέλος, ο James επιστρέφει στην Αγγλία (συγκεκριμένα στο Rye του Σάσεξ) και το μυθιστόρημα. Εκεί γράφει το πλέον διάσημο μυθιστόρημά του Το Στρίψιμο της Βίδας (The Turn of the Screw, 1899-1900), το οποίο έπειτα από λίγα χρόνια ακολουθούν τα The Ambassadors, The Wings of the Dove και The Golden Bowl (1902-1904). Αυτή είναι και η περίοδος που αφήνει κατά μέρος την άμεση εξιστόρηση γεγονότων στα έργα του, εστιάζοντας περισσότερο στη λεπτομερή απόδοση του τόπου και του χώρου, παρέχοντας στον αναγνώστη μια σειρά από εικόνες και μια βαθιά βουτιά στις σκέψεις και τη συνείδηση των σημαντικότερων χαρακτήρων του.
Το στρίψιμο της βίδας
Το βιβλίο που καθιέρωσε τον Henry James στο χώρο του τρόμου και της λογοτεχνίας του φανταστικού ήταν το υπαινικτικό και ανατριχιαστικό Το στρίψιμο της βίδας. Γι’ αυτό λοιπόν και αφιερώνουμε ξεχωριστό κομμάτι στο συγκεκριμένο βιβλίο, μιας και αποτελεί την κατεξοχήν γνωστή ιστορία τρόμου του James.
Ειδικότερα, ο συγγραφέας, που εκείνη την εποχή ζούσε στο Σάσεξ της Αγγλίας, άκουσε από τον αρχιεπίσκοπο του Καντέρμπουρυ την ιστορία δύο παιδιών που τα στοίχειωναν νεκροί υπηρέτες. Ο James όμως δεν προχώρησε στη συγγραφή μιας κλασικής ιστορίας τρόμου που να δίνει μια ξεκάθαρη απάντηση στο εάν τα παιδιά είναι πράγματι στοιχειωμένα από τα φαντάσματα των νεκρών υπηρετών.
Αφηγήτρια στο έργο είναι η γκουβερνάντα των δύο παιδιών, του Μάιλς και της Φλόρας, που παλεύει να τα προστατεύσει από τον κίνδυνο. Είναι όμως αυτός ο κίνδυνος υπαρκτός; Κινδυνεύουν πράγματι τα παιδιά να εκμαυλιστούν ή και να πεθάνουν από την επιρροή των φαντασμάτων των παλιών υπηρετών του πύργου, ή είναι όλα αυτά στο μυαλό της γκουβερνάντας; Η σύγχυση που κυριαρχεί στις σκέψεις της ηρωίδας και το παιχνίδι μεταξύ φαντασίας και πραγματικότητας είναι αυτό που σε τελική ανάλυση καθηλώνει και εντυπωσιάζει τον αναγνώστη. Το φανταστικό εισβάλλει στο πραγματικό και καθημερινό, κάνοντάς μας να αναρωτηθούμε αν όλα όσα αντιλαμβανόμαστε είναι πράγματι αληθινά ή αν όσα θεωρούμε φαντασία θα μπορούσαν να είναι, κάλλιστα, πραγματικότητα.
Το έργο του Henry James στον κινηματογράφο και την τηλεόραση
Το πλούσιο και βαθύ συγγραφικό έργο του Henry James δεν άργησε να βρει το δρόμο του στη μεγάλη αλλά και τη μικρή οθόνη. Πιο δημοφιλής έχει αναδειχθεί βέβαια η ιστορία του Το στρίψιμο της βίδας, με μεταφορές στον κινηματογράφο όπως το καθηλωτικό The Innocents (1961) με πρωταγωνίστρια την Deborah Kerr. Η ίδια ιστορία μεταφέρθηκε και σε άλλες κινηματογραφικές εκδοχές (The Turn of the Screw 1974, 1992, 1999, 2009 / Through the Shadow, 2015 / The Turning, 2020 / In a Dark Place, 2006 / The Nightcomers, 1972 / The Haunting of Helen Walker, 1995 / Presence of Mind, 1999), καθώς και πρόσφατα στην τηλεόραση με τίτλο The Haunting of Bly Manor (2020).
Άλλες αρκετά γνωστές μεταφορές έργων του αποτελούν οι κινηματογραφικές ταινίες Daisy Miller (1974), The Europeans (1979), The Bostonians (1984), The Portrait of a Lady (1996), The Wings of the Dove (1997), Washington Square (1997), The Golden Bowl (2000), What Maisie Knew (2012), The Aspern Papers (2018) και ετοιμάζεται η ταινία The Beast (2023), η οποία βασίζεται στη νουβέλα Το θηρίο στη ζούγκλα.
Υστεροφημία και παρακαταθήκη
Ευρισκόμενος στο μεταίχμιο δύο αιώνων, ο Henry James ξεχώρισε ως κριτικός, συγγραφέας θεατρικών παραστάσεων, διηγημάτων και μυθιστορημάτων. Υπήρξε ένας από τους κύριους εκπροσώπους του ρεαλισμού στη λογοτεχνία, με αξιοσημείωτη συνεισφορά και στο φανταστικό. Όσον αφορά το χώρο της κριτικής, ήταν ένας από τους θεμελιωτές της κριτικής των λογοτεχνικών έργων και παρότρυνε τους υπόλοιπους συγγραφείς, να παρουσιάζουν την άποψή τους για τον κόσμο μέσα από τα έργα τους. Το έργο του αναγνωρίστηκε με πολλά βραβεία και με τη βρετανική υπηκοότητα μετά από χρόνια παραμονής στην Αγγλία.
