Ανθρωποφαγίες, νεκροφιλία, παιδική κακοποίηση, απάτες, ψέματα, εγκατάλειψη των παιδιών από τους γονείς και οργανωμένες δολοφονίες. Όλα θα τα βρεις στα κλασικά παραμύθια κι ενώ η παιδική ηλικία αγαπάει λίγο τον τρόμο και την αγωνία στις αφηγήσεις-αρκεί να έχουν πάντα αίσιο τέλος-όλα τα παραπάνω μοιάζουν μάλλον ακατάλληλα για τα αυτιά τους.
Τα κλασικά παραμύθια είναι από τις πρώτες ιστορίες που ακούει ένα παιδί. Καταγράφηκαν ή επινοήθηκαν αιώνες πριν, με κάποιον τρόπο όμως επέζησαν ως σήμερα και αναπαράγονται από κάθε γενιά. Πολλά από αυτά έγιναν ταινίες κινουμένων σχεδίων ή ζωντανής δράσης, με εκατομμύρια των εκατομμυρίων κέρδη για την βιομηχανία του κινηματογράφου. Για να τα έχουν καταφέρει τόσο καλά, αυτό δεν μπορεί παρά να σημαίνει ότι τα κλασικά παραμύθια έχουν κάτι μοναδικό να προσφέρουν στα παιδιά, αλλά συχνά και στους μεγάλους.
Πολλά από αυτά όμως φιλοξενούν τόσο σκληρές σκηνές που μοιάζουν περισσότερο με θρίλερ για ενήλικες, παρά με αφηγήσεις που στόχο έχουν να ψυχαγωγήσουν παιδάκια. Ο διδακτισμός που κρύβουν μέσα τους είναι δομημένος πάνω σε έννοιες απελπιστικά βίαιες μερικές φορές, ακόμα και στις ωραιοποιημένες τους εκδοχές, οπότε πριν κάνουμε το βήμα να τα αφηγηθούμε στα δικά μας παιδιά, καλό θα είναι να το γνωρίζουμε αυτό.
Η έρευνα που έχει γίνει σχετικά είναι πολύ μεγάλη και έχει να κάνει με τις κοινωνικές συνθήκες της εποχής όπου δημιουργήθηκαν, τους αρχέγονους φόβους του ανθρώπου, την λειτουργικότητά τους (απευθύνονταν σε μεγαλύτερα κοινά, ακόμα και σε ενήλικες) αλλά και την γνώση που είχαν τότε οι άνθρωποι για τον κόσμο που τους περιέβαλε. Θα χρειαζόμασταν πολλές σελίδες για να αναφερθούμε σε όλα αυτά και για έναν γονιό ίσως δεν θα είχε κανένα ενδιαφέρον.
Ας δούμε όμως μερικά από αυτά και τις προβληματικές πλοκές που παρουσιάζουν.
Η κοκκινοσκουφίτσα
Αν σας ρωτήσουν να πείτε το πιο γνωστό κλασικό παραμύθι που γνωρίζετε, είναι πιθανό να σας έρθει στο μυαλό πρώτη και καλύτερη η Κοκκινοσκουφίτσα. Το παραμύθι αυτό φτιάχτηκε για να νουθετήσει τις δεσποινίδες της εποχής του για τους κινδύνους που θα αντιμετωπίσουν στο πέρασμά τους προς την ενηλικίωση. Το χρώμα της κάπας της, το κόκκινο, είναι μια ευθεία αναφορά στην εφηβεία και στην έναρξη της περιόδου, ενώ ο λύκος είναι ο άνδρας αρπακτικό που θα τις ξεγελάσει και θα τις βάλει σε περιπέτειες, αν δεν υπακούουν στις γονικές συμβουλές να μην ξεστρατίσουν από το σωστό μονοπάτι. Ο λύκος λοιπόν, αυτός ο πονηρός εκμεταλλευτής της γυναικείας αφέλειας, τρώει την γιαγιά και δεν διστάζει να μεταμφιεστεί σε κάτι καθησυχαστικό και γνώριμο προκειμένου να κατασπαράξει και την ίδια την Κοκκινοσκουφίτσα. Γίνονται διάφορα τραγικά και ο λύκος καταλήγει νεκρός από τις σφαίρες του κυνηγού. Αποκορύφωμα της αιματοβαμμένης δράσης είναι το ξεκοίλιασμα του λύκου από το μαχαίρι του κυνηγού, εκεί μπροστά στα μάτια του κοριτσιού, ώστε να καταφέρει να απεγκλωβιστεί η γιαγιά από τα ίδια του τα σπλάχνα. Οι ωραιοποιημένες εκδοχές θέλουν την γιαγιά να κρύβεται στην ντουλάπα (αλλά να μην φωνάζει για να προειδοποιήσει την εγγονή της για τον κίνδυνο) και τον λύκο να την γλιτώνει (σε κάποιες) με μερικά σκάγια στα πισινά. Συνολικά τρομακτική ιστορία, αλλά πολύ αγαπημένη ακόμα και σήμερα.
Χάνσελ και Γκρέτελ
Εδώ μιλάμε για μια τρομακτικότατη ιστορία κανιβαλισμού και παιδικής κακοποίησης. Οι πρωταγωνιστές, τα δύο μικρά αυτά παιδιά βγαίνουν σώα τελικά από όλες τις δοκιμασίες, αυτό όμως το παραμύθι των αδερφών Γκριμ, δεν τσιγκουνεύεται τον τρόμο. Για να εξελιχθεί η ιστορία φυσικά χρησιμοποιούνται παιδικές περιπέτειες, ομιλούσες χήνες και κρυμμένοι θησαυροί ως παραμυθιακό αντιστάθμισμα, δεν μπορούμε όμως με τίποτα να παραβλέψουμε ότι ο πατέρας των δύο παιδιών υποχρεώνεται να τα εγκαταλείψει εξαιτίας της σκληρής γυναίκας του και ότι αυτά καταλήγουν στα χέρια μιας κακιάς μάγισσας που τα φυλακίζει και ταΐζει ώστε να γίνουν παχουλά για να τα φάει. Οι πιο εξευγενισμένες εκδοχές παραλείπουν φυσικά όλο αυτό το θρίλερ, η βασική ιστορία όμως παραμένει και τρομάζει βαθιά τα παιδιά που την ακούν ή την διαβάζουν κι ας εξελίσσεται μέσα στο μπισκοτένιο σπιτάκι με τα ζαχαρωτά. Αν θέλουμε να πείσουμε τα παιδιά μας να μην τρώνε γλυκά, υπάρχουν πιο ανώδυνοι τρόποι.
Ο Κοντορεβυθούλης
Το παραδοσιακό αυτό παραμύθι της κεντρικής Ευρώπης που καταγράφηκε από τον Charles Perrault, έχει τα προσόντα να τραυματίσει ανεπανόρθωτα κάθε παιδάκι. Ο ήρωας και τα επτά του αδέρφια εγκαταλείπονται από τους φτωχούς γονείς τους στο δάσος. Όχι σε κάποια πόλη ή κάποιο ορφανοτροφείο, αλλά στο δάσος όπου πιθανότατα δεν θα επιζήσουν. Και μάλιστα αυτό γίνεται δύο φορές! Τα παιδιά καταλήγουν στα χέρια ενός ανθρωποφάγου γίγαντα που τα ταΐζει για να τα παχύνει-κλασική ιδέα κάθε κανίβαλου, όπως είδαμε και παραπάνω- όμως τελικά τρώει τα ίδια του τα επτά κοριτσάκια στον ύπνο τους, εξαιτίας ενός τεχνάσματος που κατεργάζεται ο Κοντορεβυθούλης. Τα παιδιά γλιτώνουν και επιστρέφουν στο σπίτι τους με τον Κοντορεβυθούλη να κλέβει τις μαγικές μπότες του γίγαντα και με αυτές να κάνει τελικά την τύχη του. Σπλάτερ!!
Ο Παπουτσωμένος Γάτος
Ο Παπουτσωμένος Γάτος είναι ένα παραμύθι όπου ο γάτος πρωταγωνιστής σε καταπλήσσει με την ευστροφία και την γρηγοράδα του να παίρνει έξυπνες αποφάσεις. Καταφέρνει να κάνει τόσα πολλά τεχνάσματα, ώστε εξασφαλίζει στο μάλλον χαζό και άβουλο αφεντικό του, μια πριγκίπισσα για γυναίκα του, ένα παλάτι που δεν του ανήκει και τόσα πλούτη που δεν τα χωράει ο νους του ανθρώπου. Το γεγονός ότι τα παίρνει από έναν δράκο ή γίγαντα ή κακό άνθρωπο με μαγικές δυνάμεις, δίνει στην υπόθεση ένα κάποιο αντιστάθμισμα, όμως αυτό που ουσιαστικά μας διδάσκει το παραμύθι είναι ότι “ο σκοπός αγιάζει τα μέσα” και τα μέσα αυτά μπορεί να είναι η εξαπάτηση, η πονηρία και το ψέμα. Το αφεντικό του γάτου δεν φέρνει καμία αντίρρηση σε όλα αυτά και δείχνει παντελή έλλειψη οποιασδήποτε αξίας.
Ο Τζακ και η φασολιά
Τα ίδια με τον Κοντορεβιθούλη και τον Παπουτσωμένο Γάτο συμβαίνουν πάνω κάτω και στον Τζακ που έρχεται αντιμέτωπος με έναν ανθρωποφάγο γίγαντα. Η ανθρωποφαγία είναι μεγάλο τρεντ στα κλασικά παραμύθια και κάτι που οι ήρωες μπορεί να συναντήσουν ανά πάσα στιγμή και ώρα στον δρόμο τους. Ο Τζακ όμως καταφέρνει να βγει από αυτή την περιπέτεια αρτιμελής, αλλά και πλούσιος. Αφού καταφέρνει να ξεγελάσει τον γίγαντα και να μην γίνει το επόμενο συνοδευτικό του βαρελιού με κρασί που αυτός κατεβάζει στην καθισιά του, κλέβει την κότα του γίγαντα που κάνει τα χρυσά αβγά και γίνεται για πάντα πλούσιος. Αυτό όμως δεν του φτάνει. Επιστρέφει στο σπίτι του γίγαντα και αυτή την φορά του κλέβει την χρυσή του άρπα που παίζει από μόνη της. Στην επιστροφή ο Τζακ πελεκίζει την φασολιά και ο γίγαντας που βρισκόταν στο κατόπι του σκοτώνεται. Δεν χρειάζεται να πούμε ότι η φράση “Ανθρώπινο κρέας μου μυρίζει” που ξεφωνίζει ο γίγαντας κάθε τρεις και λίγο μπορεί να στοιχειώσει τα όνειρα κάθε παιδιού, οι πράξεις του ίδιου του πρωταγωνιστή επίσης, δεν τον τιμούν και τόσο. Είναι και κλέφτης και άπληστος, ενώ ο γίγαντας δεν του είχε κάνει τίποτα. Καθόταν στο σπίτι του με την γιγαντίνα την γυναίκα του και κοίταζε την δουλειά του. Ο Τζακ ήταν αυτός που ανέβηκε ως εκεί, τον κατάκλεψε και στο τέλος τον σκότωσε. Τα συμπεράσματα δικά σας.
Η Χιονάτη
Η ιστορία της Χιονάτης έχει αγαπηθεί τόσο πολύ, που έχει γίνει κομμάτι της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς. Παρόλα αυτά, δεν μπορούμε παρά να επισημάνουμε ότι η άμοιρη κοπέλα περνάει τα πάνδεινα για να καταφέρει τελικά να ευτυχήσει με τον πρώτο τυχόντα πρίγκιπα που ερωτεύεται μια νεκρή κοπέλα μέσα σε ένα γυάλινο φέρετρο. Σημάδια νεκροφιλίας δείχνουν και οι επτά νάνοι που αρνούνται να θάψουν την νεκρή και την κρατούν στο φέρετρο θρηνώντας τον χαμό της για καιρό. Η κακιά μητριά είναι φυσικά το ίδιο εμβληματική με την πρωταγωνίστρια και παίζει έναν ρόλο ψυχοπαθούς δολοφόνου που προστάζει τον υπηρέτη της να σκοτώσει την Χιονάτη και ως απόδειξη να της ξεριζώσει την καρδιά και να της την φέρει στο πιάτο. Εκείνος όπως ξέρουμε την λυπάται και στην θέση της σκοτώνει ένα ελάφι, του οποίου την καρδιά προσφέρει στην κακιά βασίλισσα. Η υπόθεση συνολικά θυμίζει ταινία τρόμου, δεν νομίζετε;
Αν έχουμε την όρεξη να ψάξουμε ακόμα καλύτερα, θα δούμε ότι τα κλασικά παραμύθια περνούν διάφορες ακόμα στρεβλές ιδέες στα άπειρα παιδικά μυαλά, όπως είναι η ιδέα ότι οι θετές μητέρες είναι κακές ή πως οι γυναίκες πέφτουν θύματα της θηριωδίας, του φθόνου ή της κακοποίησης εξαιτίας της ομορφιάς τους. Ότι συνήθως είναι καλόβολες, πειθήνιες, ευκολόπιστες και θέλουν όλες έναν πρίγκιπα. Για χάρη της καλής παντρειάς είναι γραφτό τους να περάσουν από τρομερές δοκιμασίες, εκτός κι αν είναι μάγισσες, οπότε ενσαρκώνουν πάντα το πιο διαβολικό κακό.
