Η Εἰρεσιώνη αποτελεί το αρχαιελληνικό «χριστουγεννιάτικο» δέντρο. Πρόκειται για έναν κότινο, κλαδί ελιάς, τον οποίο οι αρχαίοι Έλληνες στόλιζαν και τα παιδιά το περιέφεραν στις αθηναϊκές κατοικίες, τραγουδώντας τις καλένδες, τα αντίστοιχα κάλαντα της εποχής.
Ετυμολογία
Το όνομα “Εἰρεσιώνη” προέρχεται από τη λέξη εἶρος, που σημαίνει μαλλί προβάτου.
Ο στολισμός
Όπως αποκαλύπτει το όνομά της, η Εἰρεσιώνη στολιζόταν με μάλλινες κορδέλες κόκκινου και λευκού χρώματος. Επίσης είχε κρεμασμένους φθινοπωρινούς καρπούς, διότι στολιζόταν μία φθινοπωρινή περίοδο, που σήμερα αντιστοιχεί στον Σεπτέμβρη και τον Οκτώβρη, όπως αμύγδαλα, καρύδια και κάστανα. Ακόμη, μερικά στολίδια ήταν μεταλλικές σφαίρες με αργυρό και χρυσό χρώμα που συμβόλιζαν τον ήλιο και τη Σελήνη, ενώ παράλληλα τοποθετούνταν και φιαλίδια με λάδι, κρασί και μέλι. Το αποτέλεσμα της διαδικασίας του στολισμού ήταν πολύ όμορφο.
Μετά το στολισμό
Τα παιδιά έπαιρναν την Εἰρεσιώνη και τραγουδούσαν τις καλένδες στα αθηναϊκά σπίτια. Έλεγαν ευχές και επαίνους στον ιδιοκτήτη, ο οποίος τους έδινε κεράσματα. Σύμφωνα με τον Αριστοφάνη, τα παιδιά κρεμούσαν την Εἰρεσιώνη στην εξώπορτα του σπιτιού τους, στην οποία το στολισμένο κλαδί παρέμενε ως την ίδια ημέρα της επόμενης χρονιάς. Όταν έφτανε η ημέρα της αντικατάστασής της, την έκαιγαν και στόλιζαν την καινούρια. Κατά το έθιμο, ένας νεαρός έριχνε με έναν ειδικό αμφορέα κρασί πάνω στην Εἰρεσιώνη και την τοποθετούσε στην πύλη του ναού του Απόλλωνα.
Μυθολογική προέλευση του εθίμου
Όταν ο Θησέας ξεκίνησε από την Κρήτη για να σκοτώσει το Μινώταυρο, έκανε στάση στο ιερό νησί της Δήλου. Όταν έφτασε στο νησί, έκανε θυσία στον Απόλλωνα και είπε ότι αν νικούσε το Μινώταυρο, θα προσέφερε στο θεό στολισμένα κλαδιά ελιάς, ως ένδειξη ευγνωμοσύνης. Αφού νίκησε το Μινώταυρο, τήρησε την υπόσχεσή του. Με τον τρόπο αυτό καθιερώθηκε το έθιμο της Εἰρεσιώνης.
Η σχέση της με το σημερινό έλατο
Το έθιμο της Εἰρεσιώνης καταργήθηκε τη βυζαντινή εποχή, διότι θεωρήθηκε ειδωλολατρικό. Παρά την απαγόρευσή του στην επικράτεια της αυτοκρατορίας, κάποιοι Έλληνες που μετέβησαν σε άλλες χώρες, κυρίως προς το βορρά, συνέβαλαν στη διατήρηση του εθίμου, με μία διαφορά. Λόγω του ψυχρού κλίματος των βόρειων χωρών, εκεί δεν ευδοκιμούσε η ελιά, συνεπώς δε στόλιζαν κότινους. Το επικρατέστερο δέντρο ήταν το έλατο. Στόλιζαν, συνεπώς, κλαδιά ελάτου. Με το πέρασμα των χρόνων, το έθιμο εξελίχθηκε και πλέον στολιζόταν όλο το δέντρο. Όταν ο Όθωνας ήρθε στην Ελλάδα, οι Βαυαροί που τον συνόδευαν επανέφεραν την παραλλαγή αυτή του αρχαιοελληνικού εθίμου.
Έλατο και καραβάκι
Όταν το στολισμένο έλατο ήρθε στην Ελλάδα, κέρδισε σταδιακά περισσότερο έδαφος από το καραβάκι, το οποίο είχε καταστεί ιδιαίτερα δημοφιλές στα χρόνια πριν τη έλευση του Όθωνα. Στην Ελλάδα, επειδή ήταν ναυτική χώρα, είχε καθιερωθεί το καραβάκι. Οι ναυτικοί ταξίδευαν συχνά και έλειπαν από την οικογένειά τους τις γιορτινές μέρες. Για το λόγο αυτό οι οικογένειές τους στόλιζαν το καραβάκι ώστε να απαλύνουν τα συναισθήματα που προκαλούσε η απουσία των δικών τους ανθρώπων από το σπίτι και να τους υποδέχονται όταν επέστρεφαν τις γιορτινές μέρες από το ταξίδι τους.
Είναι εν τέλει το έλατο ξενόφερτο;
Καταληκτικά, το έθιμο του στολισμού του ελάτου, δεν είναι ακριβώς ξενόφερτο. Κάνοντας έναν μεγάλο κύκλο μέσα στους αιώνες, επανήλθε ως παραλλαγή του αρχαιοελληνικού εθίμου της Εἰρεσιώνης που είχε απαγορευτεί στα βυζαντινά χρόνια.
